fbpx Skip to main content

Od czasu do czasu przewijają się w mediach społecznościowych dyskusje nt. toreb bawełnianych i ich wątpliwej ekologiczności. Podaje się, że jedna torba z bawełny ekologicznej wymaga 20 tys. użyć, żeby obciążyć środowisko tak samo jak jedna foliówka. Dla jednych był to szok i niedowierzanie, inni zarzucają manipulację w wynikach badań. Jak jest naprawdę? Postanowiłem zapoznać się ze źródłem tego całego zamieszania i ocenić, jak to jest naprawdę.

Założenia raportu

Pierwsze informacje zaczęły pojawiać się u nas w kraju w 2019 roku i pochodzą z raportu przygotowanego przez Duńskie Ministerstwo Środowiska i Żywności w lutym 2018 roku [1] pt. „Ocena cyklu życia toreb na zakupy” (ang. Life Cycle Assesment of Grocery Carrier Bags). Opracowanie obejmowało szereg różnych opakowań, takich jak:

  • Torba z LDPE z miękkim lub sztywnym uchwytem – standardowa reklamówka z lewej oraz nieco bardziej wytrzymała z prawej
  • Torba z PP (ze zgrzanego filamentu) – bardziej wytrzymała od toreb z LDPE, dedykowana do wielokrotnego wykorzystania
  • Torba z PP (z plecionego włókna) – podobnie jak poprzednia torba, jest bardziej wytrzymała od rozwiązania z LDPE.
  • Torba z rPET (z plecionego włókna) – torba wykonana z PETu pochodzącego z recyklingu o podwyższonej wytrzymałości
  • Torba poliestrowa – łatwiej „składalna” niż przedstawione powyżej przykłady. W opracowaniu podają, że ma być wykonana z PP lub PETu, aczkolwiek domyślam się, że jest to po prostu inny rodzaj torby PET
  • Torba z bioplastiku – zazwyczaj wykonane z polilaktydu (PLA) lub mieszaniny ze skrobią, które powodują, że torby te są kompostowalne przy określonej temperaturze i wilgotności. Są zazwyczaj mniej wytrzymałe niż torby LDPE. Ulegają biodegradacji zazwyczaj tylko w instalacji pełnoskalowej (do kompostowania lub beztlenowej) wykorzystujących podwyższoną temperaturę. W środowisku naturalnym podaje się, że tylko część ulegnie degradacji, co stanowi duży problem (Emadian et al., 2017).
  • Torby papierowe – z papieru siarczanowego (tzw. papieru kraftowego). Od lat 70’ zastępowalne przez torby foliowe ze względu na brak efektu rozdzierania na skutek zamoczenia.
  • Torba materiałowa – wyprodukowana z bawełny lub juty, do wielokrotnego wykorzystania. Może zostać wytworzona z włókien organicznych lub konwencjonalnych.
  • Torba kompozytowa – torba wielomateriałowa, wykonana np. z tekstyliów oraz tworzywa. Przykład poniżej przedstawia torbę, gdzie do worka jutowego jest dołączony uchwyt z PP.

W oparciu o zebrane dane autorzy przygotowali zestawienie średniej gramatury, objętości, grubości oraz udźwig toreb.

Rys. 1 Zestawienie parametrów technicznych toreb uwzględnionych w badaniu

W modelowaniu założono, że torby muszą być w stanie przenieść ładunek o objętości 22 litrów oraz masie 12 kg. To spowodowało, że w przypadku m.in. papieru, bioplastiku torby bawełnianej z bawełny ekologicznej należałoby wykorzystać 2 torby zamiast jednej. Jest to niefortunne wybranie objętości w przypadku torby bawełnianej, ponieważ torby te cechują się bardzo dobrą wytrzymałością. W przypadku papieru i bioplastiku jest to wytrzymałość graniczna, więc dla nieco mniejszej masy ładunku wyniki byłyby lepsze. W dalszej analizie przy tabelach będą dopisywać, ze należy rozważyć podzielenie uzyskanych wartości przez 2 (ja osobiście robiłem lub sugerowałem).

Rys. 2 Zestawienie liczby wymaganych toreb w odniesieniu do założonego obciążęnia

W ramach tego opracowania wykorzystano metodę LCA (ang. Life Cycle Assesment, pol. ocena cyklu życia), która w sposób ustrukturyzowany pozwala ocenić cały cykl życia poszczególnych produktów. Należy mieć w świadomości, że wynik badania zależy bezpośrednio od jakości dostarczonych danych. Może się okazać, że w jakimś konkretnym wypadku pojawią się nieścisłości. Źródłem tych nieścisłości może być np. skok technologiczny (pod kątem zużycia energii), zmiana uwarunkowań środowiskowych (przy uprawie rolnej), jednak są to bardzo rzadkie przypadki.

W rozważanym przypadku schemat cyklu życia dla poszczególnych toreb wyglądał tak jak na Rys. 3.

Rys. 3 Schemat cyklu życia toreb. EOL1/2/3 oznacza odpowiednio koniec życia torby na drodze 1 – spalenia, 2 – recyklingu, 3 – wykorzystania jako torby na śmieci.

W niniejszym badaniu założono, że najlepszą drogą po użyciu siatki będzie jej kolejne wykorzystanie, następnie recykling w przypadku ciężkich toreb (PP, PET, poliestrowa) lub użycie jako torby na śmieci w przypadku lekkich (LDPE, papier, bioplastik). Jeżeli użycie jako torby na śmieci jest niemożliwe ze względu na niską wytrzymałość na rozdarcie lub przemoknięcie (papier, bioplastik), to zakładane było spalenie torby. Analiza obejmowała wszystkie drogi zakończenia cyklu życia danego wyrobu, także w raporcie można poczytać jaki wpływ będzie miało spalenie torby a jaki wpływ jej recykling.

Rys. 4 Sugerowane zakończenie cyklu życia dla poszczególnych wariantów
Rys.5 Analizowane sposoby zakończenia cyklu życia dla poszczególnych wariantów (w dalszej analizie uwzględniono te, które cechowały się najmniejszą wartością wymaganych użyć. LDPEavg – średnio dla LDPE, LDPEs – siatka prosta, LDPEh – siatka ze sztywnym uchwytem, LDPErec – siatka z recyklingu, PP – siatka z nietkanego PP, PPwov – siatka z tkanego PP, PETrec – siatka z rPET, PETpol – siatka poliestrowa, BP – bioplastik, PAP – papier, PAPb – papier bielony, COTorg – bawełna organiczna, COT – bawełna, COM – kompozyt, W – LDPE

W badaniu uwzględniono szereg czynników – metoda LCA nie skupia się jedynie na śladzie węglowym, gdyż byłaby bardzo ułomna. W niniejszym raporcie uwzględniono 15 czynników, które wymieniłem poniżej. Przy każdym z czynników podałem rozwiązania mające najmniejszy/największy negatywny wpływ na dany czynnik. Nie chciałbym dyskutować tutaj kwestii metodologii, jednak autorzy podają w opracowaniu w jaki sposób określali wielkość wpływu dla poszczególnych czynników.

  • Zmiana klimatu  (mierzona śladem węglowym)
  • Zmniejszenie warstwy ozonowej
  • Toksyczność dla ludzi
  • Toksyczność dla ludzi
  • Fotochemiczne formowanie ozonu
  • Promieniowanie jonizujące
  • Pyły zawieszone
  • Zakwaszenie gleby
  • Eutrofizacja gleby
  • Eutrofizacja wody
  • Toksyczność środowiskowa
  • Zużycie surowców, kopalne
  • Zużycie surowców, abiotyczne
  • Zużycie wody

Czynników tych jest sporo, więc nikt nie może zarzucić badaniom, że zostały przeprowadzone jednowymiarowo. Badania zostały przeprowadzone wykorzystując model LCA o nazwie EASETECH [2]. Nie chciałbym wchodzić głębiej w metodologię, gdyż jest ona dość rozbudowana. Gruntowne przebadanie zaledwie 3 produktów zajęło autorom ponad 100 stron, w związku z czym skupię się na wynikach badania i komentarzu. Na Rys. 6 przedstawiłem tabelę zawierającą konieczną liczbę użyć worka, aby mieć taki sam wpływ na środowisko jak użycie jednej torby LDPE, która następnie zostanie spalona (wg badaczy takie rozwiązanie jest najbardziej ekologiczne). Pod tabelą są podane oznaczenia poszczególnych materiałów.

Rys. 6 – zestawienie wpływu poszczególnych wariantów na różne czynniki środowiskowe, LDPEavg – średnio dla LDPE, LDPEs – siatka prosta, LDPEh – siatka ze sztywnym uchwytem, LDPErec – siatka z recyklingu, PP – siatka z nietkanego PP, PPwov – siatka z tkanego PP, PETrec – siatka z rPET, PETpol – siatka poliestrowa, BP – bioplastik, PAP – papier, PAPb – papier bielony, COTorg – bawełna organiczna, COT – bawełna, COM – kompozyt,

Analiza wyników

W ocenie będę się posługiwać jedynie średnimi – oczywiście rozrzut mierzony odchyleniem standardowym też ma istotne znaczenie.

  • Nie ma dużej różnicy pomiędzy poszczególnymi typami siatek z LDPE
  • Siatki wielorazowe z tworzyw sztucznych (PP,PET,poliester)  powinny zostać użyte od 7,7 do 25,1 razy (w zależności od typu siatki). Największą ekologicznością cieszy się torba poliestrowa, która dodatkowo ma 3-krotnie mniejszą masę niż pozostałe rozwiązania przy takiej samej wytrzymałości. Dodatkową jej zaletą jest łatwość składania.
  • Siatka z biotworzywa jest ok. 8,8 razy bardziej obciążająca dla środowiska niż zwykła foliówka. W przypadku papieru niebielonego jest to 11,5 razy, a bielonego ok. 14,2 razy (można potencjalnie tę wartość podzielić przez 2 dla mniejszych obciążeń). Dlaczego? Otóż o ile ślad węglowy w przypadku wspomnianych jest zerowy, o tyle zapomina się o wpływie w postaci pyłów zawieszonych oraz wpływie na glebę oraz zbiorniki wodne – a te ostatnie odgrywają bardzo istotną rolę.
  • Uwzględniając powyższe – bardziej ekologiczne są wielorazowe torby tworzywowe niż zazwyczaj jednorazowe torby papierowe (ze względu na wielorazowość użycia).
  • Najmniej ekologiczne okazały się torby bawełniane, oraz kompozytowe. Dlaczego? Mają bardzo duży wpływ praktycznie na każdy analizowany aspekt. W przypadku ekologicznej bawełny nawet jeżeli podzielimy wyniki przez 2, to w większości przypadków musielibyśmy ją użyć kilkaset razy. Najgorszym czynnikiem jest zmniejszenie warstwy ozonowej, gdzie byłoby wymagane użycie (po korekcie) ok. 10000 razy.

Ocena istotności poszczególnych czynników

Spotkałem się z uwagą, że przecież można pominąć dziurę ozonową, bo nie jest to największy czynnik[3]. Mam pewne wątpliwości co do konkluzji tegoż komentarza, jednak zwrócił on uwagę na dość istotną sprawę. Autor tego tekstu powołuje się na artykuł w czasopiśmie Science, gdzie badacze wskazują, że problem dziury ozonowej już nie jest tak ważny[4]. Autorzy wskazali, że dużym ryzykiem zaburzeń ze strony aktywności ludzi cechują się obszary różnorodności genetycznej oraz przepływy biochemiczne fosforu i azotu. Do tego dochodzą zmiany w układach środowiskowych na ziemi. W przypadku wody pitnej na ten moment nie mamy jeszcze problemów, podobnie jak zakwaszenie oceanów. Nie ma jeszcze wyników badań dot. aerozoli w powietrzu oraz różnorodności funkcjonalnej w środowisku (ten ostatni czynnik nie jest brany pod uwagę).

Rys. 7 Ocena stanu planety poprzez różne czynniki graniczne

Podsumowanie

Jeżeli uwzględnimy światowe problemy z fosforem i azotem, których przyczyną jest silna eksploatacja gleb wymagająca ciągłego nawożenia. A to oznacza, że czynnikami kluczowymi powinny być poszczególne eutrofizacje. W tej sytuacji  sytuacja się za bardzo nie zmienia co do oceny poszczególnych rozwiązań (torba z poliestru wypada wciąż najlepiej). Warto jedynie uwzględnić, że mierząc tymi miarami bawełna ekologiczna będzie wymagała ok. 1600 użyć (wybierając za kryterium eutrofizację wody). Zakładając zakupy 2 razy w tygodniu da to okres „zwrotu z inwestycji z perspektywy ekologii”  w torbę bawełnianą równy ok. 15 lat.

Jedyna rzecz, która w raporcie z mojej perspektywy nie została skomentowana, to kwestia mikroplastiku z toreb foliowych. Niestety czynnik ten nie jest umiejscowiony w modelach matematycznych służących do oceny cyklu życia, ze względu na brak jasnych wyników (jeszcze). Polietylen jest tworzywem biozgodnym, więc prócz potencjalnej akumulacji w organizmach wodnych nie powinien być toksyczny. Niemniej w raporcie są dyskutowane rozwiązania wielorazowe (PP, PET itd.), które ze względu na swój charakter nie trafiają do mórz i oceanów powodując powstawanie mikroplastiku wtórnego.

Omówione badanie toreb na zakupy uwzględnia bardzo wiele aspektów. Niestety jego złożoność powoduje, że wielu „ekspertów” zaczęło wykorzystywać je jako sposób do nabijania zasięgów bez głębszego zastanowienia, co z niego wynika. Wnioski są następujące:

  • Bawełna nie powinna być wykorzystywana do produkcji toreb ze względu na bardzo negatywny wpływ na środowisko. Najgorsze ze wszystkiego są torby wykonane z bawełny ekologicznej.
  • Obciążenie środowiska wielorazowymi torbami z tworzyw sztucznych jest porównywalne z torbami z papieru oraz bioplastiku, gdzie te pierwsze mają charakter wielorazowy.
  • Najlepszym rozwiązaniem jest torba poliestrowa, która ma przy okazji średnio 3-krotnie mniejszą masę od pozostałych toreb wielorazowych z plastiku.

Jak żyć?

Za każdym razem, kiedy ktoś wrzuca artykuł nt. toreb bawełnianych rozpala się dyskusja, że ludzie mają swoje torby bawełniane od nastu lat i je używają (i chwała im za to) oraz, że najlepiej torby zrobić z zużytych ubrań, a w ogóle do toreb bawełnianych najlepiej się nie czepiać. Pozwolę sobie na uporządkowanie tych wszystkich stwierdzeń:

  1. Używać to co mamy – czyli jak już koszt środowiskowy został poniesiony, wykorzystujmy torbę tak długo jak możemy.
  2. Jeżeli mamy czas i chęci – możemy przerobić dostępne tkaniny na torby, tylko z drugiej strony trzeba pamiętać, że kupowanie ubrań, które za chwile się rozpadną nie jest żadnym wyjściem. Argument, że „przecież ta bawełna jest z odzysku” jest dobry kiedy naprawdę nie da się danej tkaniny wykorzystać jako ubranie.
  3. Jeżeli jesteśmy w sklepie i nie wzięliśmy torby na zakupy – nie kupujmy kolejnej tylko wyjątkowo użyjmy foliówki i wykorzystajmy ją potem ponownie – nie mamy w Polsce systemu zwrotnych toreb wielorazowych (o czymś takim pisałem tutaj przy okazji innowacji do walki z jednorazówkami), żeby to miało sens. Nie polecam toreb papierowych, sprawa wyjaśniona powyżej w podsumowaniu.
  4. Jeżeli często brudzicie torby wielorazowe, które już macie – pomyślcie o torbach z polipropylenu, które nie mają struktury włóknistej i łatwiej je się myje (nie wymagają prania i mają mały ślad środowiskowy, warto rozejrzeć się za torbami z recyklatu). Pranie ma bardzo duży ślad węglowy, o czym pisałem tutaj przy okazji analizy śladu środowiskowego różnych tkanin.
  5. Jeżeli z jakiegoś powodu chcecie kupić nową torbę wielorazową i nie możecie sami jej wykonać – skłaniałbym się ku wielorazowej z polipropylenu lub. ew. z poliestru (chociaż przy strukturze włóknistej będzie większa emisja mikroplastiku podczas ewentualnego prania).

Literatura

  • [1] Life Cycle Assessment of grocery carrier bags, Ministry of Enviroment and Food of Demark, February 2018
  • [2] Clavreul, J., Baumeister, H., Christensen, T.H., Damgaard, A., 2014. An environmental as-sessment system for environmental technologies. Environ. Model. Softw. 60, 18–30.
  • [3] https://medium.com/@papersinthewood/breaking-down-the-danish-study-on-the-environmental-impacts-of-grocery-carrier-bags-b8c97eb6c8fb
  • [4] Steffen W., Richardson K., Rockstrom J., Cornell S.E., Fetzer I., Bennett E.M., Biggs R., (…), Sorlin S., Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet, (2015)  Science,  347  (6223) , art. no. 1259855

19 komentarzy

  • Kuba pisze:

    Czy inne badania również stwierdzają większą szkodliwość bawełny ekologicznej w porównaniu do konwencjonalnej? Czy podczas zakupów odzieżowych powinniśmy również unikać tej pierwszej?

    • Przemek Poszwa pisze:

      Bawełna organiczna cechuje się niższą wydajnością produkcji, co skutkuje większym nawożeniem zużyciem energii itd. do wyprodukowania takiej samej ilości bawełny organicznej co zwykłej. Planuję za jakiś czas przygotować porównanie poszczególnych typów włókien naturalnych pod kątem obciążenia środowiska. Spodziewam się, że w przypadku lnu i konopii obciążenie dla środowiska będzie mniejsze.

      • Kuba pisze:

        Dzięki! Nie moge się doczekać

      • Arek pisze:

        Skoro jest ekologiczna to nie powinna być nawożona (jak już to naturalnym nawozem), a tym bardziej większą ilością nawozów od tradycyjnej. Na tym polega sens ekologicznych roślin (mniej nawozów). Na pewno jest droższa w produkcji. W takim razie wszystko co tańsze to bardziej ekologiczne? Hmm…? :-/

        • Przemek Poszwa pisze:

          Problemem w bawełnie ekologicznej jest chociażby stosowanie „ekologicznych” środków ochrony roślin, które są bardziej szkodliwe dla środowiska niż konwencjonalne. Dodatkowo wymóg stosowania większej ilości nawozów aby uzyskać taką samą ilość surowca sprzyja zwiększonej eutrofizacji wód.

    • Aliena pisze:

      Czytałam już artykuł o tkaninach. I teraz pojawiło się pytanie co będzie lepsze – wielorazowa torba z tworzywa czy lniana lub z pokrzywy czy konopi?

      • Przemek Poszwa pisze:

        Jeżeli z tworzywa, to tylko z recyklingu, gdybym miał zestawiać te opcje, prawdopodobnie wybrałbym len/pokrzywę/konopię 🙂

  • Arek pisze:

    Pamiętam jako dziecko w PRL-u były siatkowe torby ze sznurka. Ciekawe jakim są obciążeniem dla natury?
    Trzeba pamiętać że wielorazowe czy to naturalne czy sztuczne torby po zakupach należy umyć/wyczyścić/wyprać bo są siedliskiem bakterii, grzybów i innych drobnoustrojów, szczególnie w kontakcie z produktami mięsnymi, mlecznymi, pieczywem czy owocami i warzywami

    • Przemek Poszwa pisze:

      Przede wszystkim proponowałbym nie doprowadzać do kontaktu, torby produktami żywnościowymi 😉 co do obciążenia, zależy z czego jest ten sznurek. Niemniej w ciągu najbliższych dni powinien ukazać się na blogu artykuł w temacie ekologiczności poszczególnych rodzajów tkanin/włókien.

  • Tomasz pisze:

    Hej,
    podasz źródła z których czerpiesz wiedzę o większej eutrofikacji przez bawełnę organiczną, niż konwencjonalną?
    GOTS na swojej stronie pisze coś zupełnie odwrotnego: https://www.global-standard.org/de/informations-zentrum/news/218-new-lca-from-te-organic-cotton-proven-to-cause-less-environmental-damage-than-conventional-cotton.html

    • Przemek Poszwa pisze:

      W literaturze masz informacje odnośnie raportu, na którym bazowałem artykuł.

      Hej, dzięki za podesłanie tego opracowania – postaram się w wolnej chwili przejrzeć i zweryfikować te informacje. Generalnie GOTSowi bardzo na rękę jest takie LCA, także zobaczę jeszcze jak inne wychodzą. Jest to o tyle nieintuicyjne, że produkcja ekologiczna wymaga po prostu większych nakładów pracy, środków ochrony (tak, przy produkcji ekologicznej stosuje się również środki ochrony :D), wody itd. ponieważ wydajność uprawy jest mniejsza. Jakiś czas temu czytałem inny artykuł naukowy i ewidentnie było podane, że lepiej wypada zwykła bawełna. Fakt, że jest tam stosowana cięższa chemia, ale jest jej mniej.

  • Kasia pisze:

    A co w przypadku, jeśli już MUSZĄ być torby jednorazowe (nie dla żywności) czy lepsza wtedy będzie jednorazowa torba papierowa czy klasyczna plastikowa reklamówka (grubość 50 mikromentrów)? Jakie rozwiązanie jest tutaj najlepsze?

    • Przemek Poszwa pisze:

      Jeżeli idzie do składowania lub spalarni – foliówka, ze względu na najmniejszy ślad środowiskowy oraz to, że na składowisku nie będzie już emitować CO2/metanu. Dodatkowo foliówkę można wykorzystać po raz drugi zazwyczaj. Oczywiście najlepsze są torby wielorazowe (ze względu na mikroplastik skłaniałbym się ku polipropylenowej gdyż ona bodajże nie jest tkana tylko jest taka jak w IKEI).

      • Kasia pisze:

        Zastanawia mnie to w kontekście zmiany reklamówek foliowych na plastikowe w sieciówkach np. Większość sklepów w ostatnim czasie zdecydowało się na wymianę jednorazowych reklamówek na papierowe. I dlaczego, jesli zmiana ta, nie jest korzystna dla środowiska? Przecież papierowe torby są droższe. Ustawa reguluje przecież tylko jaka ma być grubość reklamówek, nie zakazuje ich stosowania..

Zostaw komentarz