fbpx Skip to main content

W tym roku z okazji Świąt kolejne tysiące ton elektrosprzętów zostaną zakupione zastępując często dobre, działające urządzenia albo będą stanowiły spełnienie kolejnej wykreowanej przez media potrzeby. Stare urządzenia czasem zostaną puszczane w drugi obieg, ale równie często trafią do szuflady „na zaś” lub zostaną do kosza. O ile to pierwsze działanie jest słuszne, o tyle pozostałe drogi mają bardzo negatywne skutki środowiskowe. Postaram się wytłumaczyć, dlaczego recykling elektroodpadów jest tak ważny.

Niniejszy artykuł powstał w ramach kampani Elektroodpady: puszczam w obieg realizowanej przez RLG Relectra Polska, ​​profesjonalną organizację odzysku, która przejmuje i realizuje obowiązki firm wprowadzających na polski rynek sprzęt elektryczny i elektroniczny.  

Czym są elektroodpady?

Elektroodpady to nic innego jak zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Zgodnie z najnowszą Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/19/UE z dnia 4 lipca 2012 r. od dnia 15 sierpnia 2018 r. w Polsce obowiązuje nowy podział na 6 grup produktów. Przy każdej z grup wymienię najważniejsze urządzenia:

  1. Sprzęt działający na zasadzie wymiany temperatury (chłodziarki, zamrażarki, sprzęt klimatyzacyjny, sprzęt do osuszania, pompy ciepła
  2. Ekrany, monitory i sprzęt zawierający ekrany o powierzchni większej niż 100 cm (Ekrany, TV, monitory, laptopy)
  3. Lampy (lampy fluorescencyjne, sodowe, LEDy)
  4. Sprzęt wielkogabarytowy (Pralki, suszarki do odzieży, zmywarki, kuchenki, piekarniki elektryczne, elektryczne płyty grzejne, oprawy oświetleniowe, sprzęt do odtwarzania dźwięku lub obrazu, sprzęt kopiujący, panele fotowoltaiczne)
  5. Sprzęt małogabarytowy (Odkurzacze, urządzenia do szycia, kuchenki mikrofalowe, czajniki elektryczne, sprzęt wentylujący, żelazka, tostery, zegary i zegarki, golarki elektryczne, wagi, kamery wideo, sprzęt wideo i hi-fi, elektryczne lub elektroniczne zabawki, małogabarytowe narzędzia elektryczne i elektroniczne, czujniki dymu
  6. Małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (żaden z zewnętrznych wymiarów nie przekracza 50 cm) (Telefony komórkowe, GPS, komputery osobiste, drukarki)

Do elektroodpadów nie zaliczamy baterii, ale ich prawidłowa segregacja jest równie ważna jak w przypadku elektroodpadów. 

Jak popatrzymy na tę listę, to zobaczymy bardzo dużo przedmiotów, w które na przestrzeni lat zaopatrzyliśmy nasze gospodarstwa domowe. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu tych sprzętów mieliśmy zdecydowanie mniej, ponieważ z jednej strony ceny produktów były dużo wyższe, a z drugiej strony było mniej innowacji. Jak pokazuje poniższy wykres (dla USA) – w ostatnich latach zdecydowanie szybciej zaopatrujemy się w kolejne nowinki.

Obecność technologii w domach amerykańskich na przestrzeni lat 1860-2019
Rys.1 Obecność technologii w domach amerykańskich na przestrzeni lat 1860-2019[1]

Co poszło nie tak?

Zwiększyliśmy po prostu liczbę rodzajów sprzętów, których „potrzebujemy”. W połączeniu z ich krótką żywotnością oraz szybkim rozwojem technologicznym dochodzimy do miejsca, gdzie zapotrzebowanie na różne surowce jest bardzo duże (takie sprzęty są idealnym materiałem na prezent świąteczny).

To wszystko by nawet nieźle działało, gdybyśmy dbali o to, żeby sprzęty były łatwe w naprawie, recyklingu oraz demontażu, a tak w praktyce nie jest. Jeszcze kilkanaście lat temu przedmioty były zdecydowanie łatwiejsze w naprawie (co wcale nie ma związku z zaawansowaniem techniki, tylko z podejściem projektantów – więcej na ten temat można znaleźć na Infografice nr 39) – dzisiaj recykling elektroodpadów jest bardzo utrudniony.

Wg raportu z 2019 roku w Europie wytwarzamy średnio 15,6 kg odpadów rocznie, z czego ok. 7 kg jest zbieranych i przetwarzanych[2]. Są to dość zatrważające dane, (zarówno ilość elektroodpadów jak i kiepska skala recyklingu), bo to tak, jakby jedna rodzina 2+1 wymieniała co roku pralkę czy zmywarkę. Poniżej załączam wykres całkowitej ilości śmieci wraz z podziałem na małe i duże AGD, sprzęt chłodzący i mrożący oraz inne sprzęty. Wychodzi na to, że aż połowę stanowią inne sprzęty, co oznacza, że kupujemy znaczące ilości różnorodnego sprzętu komplikującego proces recyklingu.

Całkowita ilość elektroodpadów w mln ton - recykling elektroodpadów
Rys. 2 Całkowita ilość elektroodpadów w mln ton[2]

Dodatkowo jak cofniemy się stecz, to zobaczymy, że kiedyś sprzęty miały zdecydowanie dłuższą żywotność. Jak spojrzymy na poniższy wykres to zobaczymy, że wg mniej niż połowy konsumentów pralki i telewizory produkowane dzisiaj są w stanie wytrzymać dłużej niż 7 lat. Mnie samemu trafiła się sytuacja, w której pralka pożyła zaledwie 2,5 roku i była nie do naprawy. 

Rys. 3 Żywotności elektrosprzętów wg konsumentów[3]

Zachowania konsumentów 

Obok krótkiej spodziewanej żywotności elektrosprzętów innym problemem są zachowania zakupowe konsumentów, gdzie dla przykładu ok. ⅓ konsumentów wymienia telewizory, komputery oraz komórki na nowe, ponieważ stare przestały im się podobać. 

Jeżeli dodamy do tego wysokie koszty naprawy lub brak części/możliwości serwisu (średnio 40-50% ankietowanych), to nic dziwnego, że mamy problem z elektroodpadami.

Powody zakupu nowego sprzętu wg konsumentów
Rys. 4 Powody zakupu nowego sprzętu wg konsumentów[3]

Wg odpowiedzi ankietowanych dot. losu elektrosprzętu można by rzecz, że poziom odzysku powinien być rzędu min. 80%, ponieważ wg ankiety zaledwie 5% elektrosprzętu jest źle utylizowane, a do raptem 10% sprzętu jest przechowywane “na zaś”. W praktyce poziom recyklingu są o kilkadziesiąt procent niższy, co ma prawdopodobnie miejsce z wystawianiem chociażby starego sprzętu przed śmietnik zamiast wywożenia do PSZOKa lub oddawaniem do sklepu. 

Rys. 5 Los elektroodpadów wg konsumentów[3]

Co znajdziemy w elektroodpadach? 

Elektrosprzęty zawierają bardzo wiele różnych pierwiastków i związków chemicznych. Poniżej można znaleźć wykres zawartości z podziałem na rodzaj elektrosprzętu. Zależnie od rodzaju sprzętu przynajmniej 50-60% stanowią metale. Spory udział mają też tworzywa sztuczne, a zdecydowanie mniejszy udział ma szkło oraz płytki PCB. 

Zawartość materiału w elektroodpadach z podziałem na rodzaj elektroodpadu - recykling elektroodpadów
Rys. 6 Zawartość materiału w elektroodpadach z podziałem na rodzaj elektroodpadu[4]

Warto zaznaczyć, że niektóre produkty, takie jak telefon komórkowy stanowią bardzo bogate źródło drogich metali. Dla przykładu, jedna tona telefonów komórkowych bez baterii zawiera ok. 300 gramów złota – dla porównania jedna tona rudy złota zawiera zaledwie jeden gram złota. Jak spojrzymy na skład całego telefonu, to zobaczymy, że można w nim znaleźć dosłownie pół tablicy Mendelejewa, z czego nie tylko złoto jest pierwiastkiem wartym odzyskania.

Rys. 7 Pierwiastki zawarte w telefonie komórkowym [5] 

Dlaczego recykling elektroodpadów jest ważny?

Są tutaj w zasadzie 3 podstawowe powody. Pierwszym z nich będzie problem związany z koniecznością wydobywania nowych surowców, zamiast wykorzystywania już raz wydobytych (dlatego zdecydowanie lepsze jest oddanie dalszy w obieg/do recyklingu niepotrzebnego/zepsutego sprzętu zamiast jego chomikowanie, szczególnie gdy ten sprzęt leży od wielu lat nieużywany). Spora część materiałów nadaje się do ponownego wykorzystania – szczególnie metale, które na skutek przetwórstwa nie tracą swoich właściwości. 

Tworzywa sztuczne również teoretycznie nadają się do ponownego przetwórstwa, ponieważ w elektrosprzętach stosuje się tworzywa konstrukcyjne wysokiej jakości. Ograniczeniem jest to, że trzeba je wyseparować bardzo różnorodnych sprzętów, także często proces nie będzie aż tak opłacalny. Tak czy siak, W elektrosprzętach przynajmniej 60% masy nadaje się do ponownego wykorzystania bez większych trudności. 

Elektroodpady stanowią więc łatwo dostępne źródło surowców, które można odzyskać bez konieczności ich wydobywania. Tutaj pojawia się drugi powód, czyli kwestia wydobycia, które odbywa się zazwyczaj metodami odkrywkowymi, co istotnie wpływa na krajobraz. Wydobycie często wiąże się również z emisjami pyłów do środowiska powodując jego skażenieskażeniu może ulec nie tylko powietrze, ale również gleba oraz woda. Skażenie to jest na tyle duże, że w przypadku gleb położonych w okolicy kopalń oraz hut zawartość metali ciężkich wielokrotnie przekracza dopuszczalne limity, przez co gleby te nie nadają się do upraw[6,7]. 

Po trzecie, surowce zawarte w elektrosprzętach potrafią być toksyczne dla środowiska – oznacza to, że one same również w przypadku złej utylizacji potrafią narobić wiele szkód. W związku z tym trzecim powodem jest ochrona środowiska przed szkodami, jakie mogą wyrządzić źle zagospodarowane odpady. Poniżej podam kilka przykładów:

  • żarówki jarzeniowe (świetlówki) zawierają w sobie rtęć, która jest bardzo toksyczna dla środowiska. Wyrzucenie żarówki do kosza powoduje jej stłuczenie i emisję rtęci.
  • baterie zawierają toksyczne dla środowiska związki (wodorotlenek potasu, tlenek manganu) oraz pierwiastki (cynk), które mogą zanieczyszczać glebę oraz wody gruntowe. 
  • sprzęty z funkcją chłodzenia zawierają w sobie czynniki chłodnicze, które są bardzo silnymi gazami cieplarnianymi. Wystawianie lodówek na śmietnik powoduje, że w krótkim czasie zostaną one rozmontowane i cały czynnik chłodzący wyparuje potęgując bardzo znacząco efekt cieplarniany.
  • kilkanaście lat temu w elektronice były stosowane uniepalniacze do tworzyw sztucznych (bromowane difenyloetery – PBDE), które są toksyczne dla fauny i ludzi – wyrzucone do środowiska będą wypłukiwane powodująć skażenie. Od 2006 są oficjalnie zakazane w EU, od 2009 ograniczone przez Konwencję Sztokholmską, ale wciąż potrafią trafić w produktach do Europy, gdyż surowce wyprodukowane kiedyś wciąż potrafią być wykorzystywane w postaci recyklatów.

Recykling elektroodpadów – co z nimi zrobić?

Jeżeli dany sprzęt jest w dobrym stanie (ale nam nie jest już potrzebny bo spełnił swoją rolę), to należy go przekazać dalej, żeby mógł służyć jak najdłużej. 

Jeżeli jest zepsuty przede wszystkim nigdy nie należy wyrzucać elektroodpadów ani zużytych baterii do kosza na odpady zmieszane (ani co gorsza do środowiska), tylko należy je prawidłowo zutylizować. 

Tutaj możliwości mamy kilka:

  • możemy zawieźć elektroodpady do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, jednak zazwyczaj nikomu nie jest to po drodze. Co ciekawe, w moim mieście co jakiś czas jeździ śmieciarka po mieście, do której można oddać zużyty sprzęt elektroniczny, więc jest to całkiem fajne rozwiązanie i warto sprawdzić czy akurat u nas też taka opcja jest
  • możemy oddać zużyty sprzęt elektroniczny w sklepie z elektroniką – od paru lat na sklepach ciąży obowiązek odbioru zużytego elektrosprzętu.
  • w niektórych miastach stoją automaty lub pojemniki gdzie można oddać elektroodpady, ale często kończy się to źle, gdyż są one opróżniane przez osoby zbierające złom
  • w przypadku baterii czasem również zwykłe sklepy organizują ich zbiórkę, także z bateriami jest zdecydowanie łatwiej

Literatura

  • [1] https://ourworldindata.org/technology-adoption
  • [2] Raport Gospodarka elektroodpadami. Wyzwania na lata 2019–2023.  Analiza sytuacji na rynku gospodarowania zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym oraz rekomendacje
  • [3] Innowo – Instytut Innowacji i Odpowiedzialnego Rozwoju, GOSPODARKA OBIEGU ZAMKNIĘTEGO Co na to konsument? Najnowszy raport badania opinii publicznej, Warszawa, listopad 2021
  • [4] Kilic, H. S., Cebeci, U., & Ayhan, M. B. (2015). Reverse logistics system design for the waste of electrical and electronic equipment (WEEE) in Turkey. Resources, Conservation and Recycling, 95, 120–132. doi:10.1016/j.resconrec.2014.12.010 
  • [5]https://www.nms.ac.uk/explore-our-collections/resources/from-minerals-to-your-mobile/
  • [6]https://www.nature.com/articles/s41598-020-60386-8
  • [7]https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969720310962
  • Zdjęcie autorstwa Patrickewastenz (https://commons.wikimedia.org/wiki/File:E_waste_bin.jpg)